الوقت- در سفر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به خلیج فارس، عربستان سعودی توافقی را با آمریکا امضا کرد که کاخ سفید آنرا «بزرگ‌ترین قرارداد فروش تجهیزات دفاعی در تاریخ» نامید، قراردادی به ارزش ۱۴۲ میلیارد دلار که شامل موشکها، خودروهای زرهی و هواپیماها خواهد بود.
این برنامه در پنج حوزه اصلی تقسیم شده است:نیروهای هوایی و فضایی، پدافند موشکی، امنیت دریایی و ساحلی، نیروهای زمینی و مرزبانی، و سامانه‌های اطلاعاتی و ارتباطی.
بیش از دوازده پیمانکار دفاعی آمریکایی، از جمله لاکهید مارتین، آر تی اکس، بوئینگ، نورثروپ گرومن و پالانتیر، در این برنامه مشارکت دارند.
این توافق آنگونه که دو طرف ادعا کرده‌اند به طور قابل‌توجهی باعث تقویت نیروهای مسلح عربستان و شرکت‌های دفاعی آمریکا می‌شود.
در این رابطه کاخ سفید اعلام کرده این قرارداد شامل «آموزش گسترده و پشتیبانی برای افزایش توانمندی‌های نیروهای مسلح عربستان، از جمله ارتقای آکادمی‌های نظامی و خدمات پزشکی نظامی این کشور» نیز هست. این توافق بخشی از یک بسته بزرگ‌تر به ارزش ۶۰۰ میلیارد دلار است.
از پدافند موشکی تا تقویت قدرت دریایی در توافق تسلیحاتی
در حوزه پدافند هوایی و موشکی، این توافق شامل گسترش و ارتقاء سامانه پاتریوت PAC-3 MSE است، که در حال حاضر عربستان ۳۴ سکوی پرتاب M903 از آن را در اختیار دارد. این سامانه‌ها ممکن است با رادارهای آرایه فازی فعال (AESA)، نرم‌افزارهای پیشرفته کنترل آتش و واسط‌های یکپارچه‌سازی با سامانه‌های پدافند چندلایه دیگر بهبود یابند.
خرید 1000 فروند موشک پیشرفته میان‌برد AIM-120C-8 Amraam)) در این قرارداد گنجانده شده که مجموعاً ۳.۵ میلیارد دلار ارزش دارد. این موشکها که از نوع «فراتر از دید» هستند، مشابه موشک چینی PL-15 هستند که گفته می‌شود ارتش پاکستان در جنگ اخیر با ککمک این سامانه یکی از جنگنده‌های رافال هند را سرنگون کرده است. برد این موشکها ۱۶۰ کیلومتر، وزن کلاهک ۲۰ کیلوگرم، سرعت پرواز معادل چهار برابر سرعت صوت است و توانایی عملیات در هر شرایط آب‌وهوایی، شب و روز را دارند.
خرید پهپادMQ-9B ساخت جنرال اتمیکس یکی از مفاد قرارداد تسلیحاتی بین دو کشور است. این پهپاد قادر است بیش از ۳۰ ساعت به طور مستقل پرواز کند، نه تنها قابلیت‌های شناسایی عالی برای عربستان فراهم می‌کند، بلکه در صورت لزوم، توانایی حمله به دشمنان را نیز دارد.
MQ-9B با قدرت ارتقاء یافته، می‌تواند هشت موشک دقیق Hellfire یا دو بمب ۲۳۰ کیلوگرمی Paveway-II حمل کند و به اهداف فرصت‌طلبانه حمله کند. این پهپاد در ارتفاع ۱۲هزار متری قادر به ردیابی حرکات کشتیرانی در خلیج فارس یا حملات احتمالی پهپادها است. با این حال، نسخه Reaper از این پهپاد ۳۳ میلیون دلاری در برابر سامانه‌های دفاعی آسیب‌پذیر بوده و از سال ۲۰۲۳ تاکنون حدود ۱۵ فروند از آن در یمن از دست رفته‌اند.
راکت‌های هدایت‌شونده لیزری APKWS هم که در لیست خریدهای عربستان قرار دارد را می‌توان از بالگرد یا جنگنده شلیک کرد. برد آنها تا ۱۱ کیلومتر است و با سرعت ۱۰۰۰ متر بر ثانیه حرکت می‌کنند. این سلاح ۱۵ کیلوگرمی با کلاهکی که حداقل آسیب جانبی را دارد، هرکدام ۲۲ هزار دلار قیمت دارند. عربستان سعودی سفارش ۲۰۰۰ فروند از این راکت‌ها به همراه سامانه‌های پشتیبانی آن را داده است.
توافق همچنین شامل تدابیر پشتیبانی جامع برای نیروهای مسلح سعودی است که آموزش پیشرفته پرسنل، توسعه آکادمی‌های نظامی، نگهداری بلندمدت از سامانه‌های تحویلی و ارتقاء خدمات بهداشت و درمان نظامی را دربر می‌گیرد. این بخش ظرفیت‌سازی با هدف افزایش خوداتکایی عملیاتی و گسترش مشارکت صنعتی داخلی از طریق شرکت دولتی صنایع نظامی عربستان (SAMI) هماهنگ است.
در بخش دریایی، نیروی دریایی عربستان قابلیت‌های نظارت ساحلی و حفاظت از زیرساخت‌های انرژی را از طریق خرید حسگرها، سامانه‌های سطحی بدون‌سرنشین و فناوری‌های نظارتی پیشرفته تقویت خواهد کرد. گرچه پلتفرم خاصی تأیید نشده، اما برخی شواهد حاکی از گسترش توان گشت‌زنی نیروی دریایی عربستان با تجهیز احتمالی به سامانه‌هایی مانند موشک‌های آمریکایی Harpoon Block II هستند.
برای نیروهای زمینی، این توافق به نوسازی واحدهای زرهی، حفاظت از مرزها و دفاع از زیرساخت‌های راهبردی می‌پردازد. این شامل خودروهای زرهی، رادارهای نظارت زمینی، سامانه‌های موشکی ضدتانک و راه‌حل‌های دفاعی کوتاه‌برد در برابر تهدیدات نوظهور مانند پهپادهای مسلح و نفوذهای نامنظم باشد.
خرید خودرو زرهی «استریکر» یکی از بخشهای این توافق است. این خودرو هشت‌چرخ، بسیار منعطف و آزموده‌شده در میدان نبرد است و سه دهه است که ستون فقرات یگان‌های رزمی ارتش آمریکا را تشکیل می‌دهد. این خودرو ۱۸ تنی می‌تواند ۹ سرباز را حمل کند و مجهز به تیربار سنگین کالیبر ۵۰ است یا می‌توان آنرا به توپ ۱۰۵ میلی‌متری مجهز کرد.
در زمینه سامانه‌های اطلاعاتی و ارتباطی، به‌روزرسانی گسترده‌ای در نظر گرفته شده است. شبکه‌های فرماندهی تاکتیکی و راهبردی عربستان قرار است از فناوری‌های جدید در زمینه تلفیق داده‌ها، جنگ الکترونیک، ارتباطات امن و اطلاعات لحظه‌ای بهره‌مند شوند. شرکت‌هایی مانند پالانتیر انتظار می‌رود در این تحول دیجیتال نقش ایفا کنند و نیروهای سعودی را قادر سازند تا با قابلیت‌های جنگ ترکیبی مشابه ارتش‌های غربی عمل کنند.
اعلام قرارداد تسلیحاتی عظیم با عربستان توسط ترامپ موضوع بی‌سابقه نیست. در واقع، توافق ۱۴۲ میلیارد دلاری ادامه توافقی است که در دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ در سال 2017 امضا شد، زمانی که او بسته‌ای تسلیحاتی به ارزش 110 میلیارد دلار با ریاض امضا کرده بود.
در سال ۲۰۱۷ کاخ سفید مدعی شد این قرارداد شامل ۱۱۰ میلیارد دلار تجهیزات و خدمات دفاعی خواهد بود. اکنون با گذشت هشت سال، تجربیات حاصل از قرارداد تسلیحاتی ترامپ با عربستان، زمینه‌ای برای درک بهتر توافق فعلی فراهم شده است.
فارغ از آنچه روی کاغذ آمده بود، آمارها نشان می‌دهند که انتقال واقعی تسلیحات آمریکا به عربستان از سال ۲۰۱۷ به بعد، به مراتب کمتر از آن چیزی بوده که وعده داده شده بود. آمارهای رسمی فروش نظامی خارجی بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۵ در مجموع به ۳۴.۶ میلیارد دلار رسیده‌اند، عددی قابل توجه اما بسیار کمتر از رقم اعلامی ترامپ. بنابراین، باتوجه به تجربه قراردادهای قبلی، مقیاس بسته اعلام‌شده اخیر احتمالاً بسیار کمتر از برچسب قیمتی ۱۴۲ میلیارد دلاری آن خواهد بود.
با در نظر گرفتن تجربه قرارداد نخست ترامپ با عربستان، توافق ۱۴۲ میلیارد دلاری جدید را بیشتر باید نوعی بلندپروازی درازمدت تلقی کرد تا یک تعهد مالی مشخص و قطعی. با این حال، ده‌ها میلیارد دلاری که از زمان دوره اول ترامپ در قالب فروش تسلیحات به عربستان منتقل شده، نشان‌دهنده یک رابطه همکاری امنیتی مهم است و عربستان را به یکی از بزرگ‌ترین مشتریان تجهیزات و خدمات دفاعی ایالات متحده در جهان تبدیل کرده است.
خرید تسلیحات، عربستان را امن نکرده است
فارغ از ابعاد مالی این قراردادها، پرسش اساسی همچنان باقی است که آیا این حجم گسترده از خرید تسلیحات، واقعاً منجر به ارتقاء کارآمدی نظامی عربستان شده است؟ با وجود آن که این کشور در زمره بزرگ‌ترین هزینه‌کنندگان نظامی جهان قرار دارد، شواهد و ارزیابی‌ها، به ویژه در جریان جنگ چندساله یمن، نشان می‌دهند که این سرمایه‌گذاری‌های کلان نظامی، خروجی مورد انتظار را به همراه نداشته‌اند.
در حالی که عربستان با اتکا به پشتیبانی و تسلیحات پیشرفته غربی به دنبال تضمین امنیت خود بوده، یمنی‌ها با وجود شرایط سخت محاصره و تحریم، توانسته‌اند با تکیه بر توان داخلی و ساخت تسلیحات بومی، مرزهای خود را ایمن نگه دارند. این مقایسه، به روشنی شکاف میان هزینه کرد تسلیحاتی و بهره‌وری نظامی عربستان را نمایان می‌کند، شکافی که همچنان موجب نگرانی مقامات سعودی نسبت به تهدیدات خارجی است.
با این حال، مرور عملکرد نظامی عربستان به‌ویژه در جنگ یمن، نشان می‌دهد که صرف هزینه‌های نجومی نظامی، لزوماً به ارتقاء واقعی توان رزمی و امنیت ملی منجر نشده است. از دست رفتن پهپادهای گران‌قیمت آمریکایی، ناکامی در مهار تهدیدات فرامرزی و ضعف در تحقق اهداف عملیاتی، همگی گواه این واقعیت‌اند که امنیت، بیش از خرید تسلیحات، به کارآمدی راهبردی، آموزش نیروها، بومی‌سازی فناوری و انسجام ساختاری وابسته است.
علاوه‌براین، مبالغ هنگفتی که عربستان صرف امور دفاعی می‌کند، از جمله خریدهای خارجی، بار زیادی بر بودجه‌ای که هم‌اکنون هم تحت فشار است، تحمیل کرده است.
در سال ۲۰۲۵، عربستان سعودی بودجه دفاعی خود را به ۷۸ میلیارد دلار افزایش داده است که نسبت به ۷۵.۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رشد چند درصدی را نشان می‌دهد. این مبلغ معادل ۲۱درصد از کل هزینه‌های دولتی و ۷.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور است. این افزایش بودجه، جایگاه عربستان را به‌عنوان پنجمین کشور پرهزینه در حوزه دفاعی در جهان و بزرگ‌ترین هزینه‌کننده نظامی در جهان عرب تثبیت می‌کند.
برخی تحلیلگران معتقدند این مخارج بیش از حد نظامی ممکن است دیگر اولویت‌های راهبردی عربستان از جمله برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ محمد بن سلمان را به خطر بیندازد. چنین خریدهای تسلیحاتی گسترده‌ای تنها یک معضل بودجه‌ای دیگر خواهد افزود، به‌طوری که رقم ۱۴۲ میلیارد دلار معادل 176 درصد کل بودجه دفاعی عربستان در سال ۲۰۲۴ است که نشان می‌دهد حتی در بهترین شرایط این هزینه‌ها باید طی سال‌های زیادی تقسیم شوند.
در مجموع، با وجود صرف ده‌ها میلیارد دلار برای خرید پیشرفته‌ترین تسلیحات نظامی از آمریکا، عربستان سعودی همچنان در برابر تهدیدات خارجی آسیب‌پذیر باقی مانده است که نشان می‌دهد امنیت واقعی تنها از مسیر تجهیز سخت‌افزاری نمی‌گذرد، بلکه نیازمند راهبرد دفاعی مستقل، ظرفیت‌سازی داخلی و اتکای کمتر به قدرت‌های خارجی است.
